Archief voor Categorie crisis
Het valt wel mee, met die boekencrisis
Geplaatst door Jürgen Snoeren in analyse, cijfers, crisis op juni 17, 2014
In mijn vorige bericht meldde ik abusievelijk dat de omzet van het boekenvak nu op het niveau van 2007 zat – dat is natuurlijk onjuist. We zitten er inmiddels ver onder. 2014 belooft opnieuw een rampjaar te worden. Toch is de crisis – diep als deze ingrijpt in ons vak – niet zo erg als we allemaal denken. Reden om eens in de cijfers te duiken.
Zoals in onderstaande grafiek te zien is, is de omzet van het boekenvak vanaf 2009 gaan dalen:
Het Grote Boekendebat – een korte sfeerimpressie
Geplaatst door Jürgen Snoeren in analyse, boekhandel, Bol, crisis, digitaal, Discussie, innovatie, prijsverlagingen, Stelling, strategie, uitgeverij op juni 16, 2014
Maandag 16 juni vond er in De Balie te Amsterdam het Grote Boekendebat plaats, georganiseerd door CB:
“Een debat dat de hoofdrolspelers uit het boekenvak samenbrengt om te discussiëren over de toekomst van het boek.”
Een debat werd het niet echt. Veel discussie was er ook niet. Ikzelf had me voorgenomen vandaag vooral goed te luisteren en eens niet het hoogste woord te voeren. Hieronder een korte impressie, waarbij ik ongetwijfeld lang niet iedereen of alles wat er is gezegd recht heb gedaan.
Hoe zit dat nu met die piraterij?
De laatste tijd verschijnen er weer meer berichten over piraterij en niet altijd even gunstig. De laatste tijd is de gevestigde mening (ook door mij gedeeld) dat je piraterij terug kunt dringen door de consument meer gemak te bieden, meer relevante content en dan tegen betere prijzen. Deze filosofie vormt de basis voor de vele streaming- en clouddiensten die de laatste jaren zijn ontwikkeld. Als het gaat om e-boeken begint men nu ook langzaam maar zeker die kant op te denken.
Deze hele beweging draait echter om een enkel uitgangspunt dat nog niet afdoende is aangetoond: dat de consument bereid is te betalen voor boeken als er maar voldoende gebruikersgemak, content en goede prijzen worden geboden. Nu zijn er voldoende studies verschenen die de intentie van de consument om te betalen heeft aangetoond. In werkelijkheid echter wordt deze intentie nog onvoldoende omgezet in daadwerkelijk koopgedrag.
Bovendien neemt het aanbod gratis (al dan illegaal) niet af, maar eerder toe. En nu beginnen er ook geluiden te verschijnen dat alle mooie initiatieven ten spijt de piraterij als maatschappelijk verschijnsel alleen maar groeit.
De Volkskrant meldde vrijdag (20 september) dat de piraterij van films en muziek op internet toeneemt. Volgens het geciteerde onderzoek is de hoeveelheid gedownloade illegale content tussen 2010 en 2012 meer dan verdubbeld. Verontrustend ook is dat het aantal mensen dat gericht naar illegale content zoekt sterk is toegenomen. Het onderzoek komt van Netnames, een Brits bedrijf dat de studie uitvoerde in opdracht van NBC, de Amerikaanse tv-zender.
Op 22 augustus meldde dezelfde krant al dat het aantal Nederlanders dat gebruik maakt van The Pirate Bay na de blokkade zelfs is toegenomen. The Pirate Bay wordt al sinds mei 2011 door de Nederlandse providers op last van de rechter geblokkeerd. Wel werd in het stuk aangegeven dat het aantal illegale muziekdownloads was gestabiliseerd.
In een vervolgstuk van 19 september staat dat volgens Xs4All en Ziggo, die in beroep zijn gegaan omdat de blokkade volgens hun een inbreuk is op de rechten van hun klanten, dat driekwart van de illegale content afkomstig is van slechts 2% van de gebruikers en dat het effectiever zou zijn juist die groep beter aan te pakken. Stichting Brein beweerde overigens dat na de blokkade het gebruik van Pirate Bay met 80% is afgenomen, wat dus direct in tegenspraak is met het eerder aangehaalde onderzoek van de Universiteit van Amsterdam.
Ik vind de cijfers zorgwekkend, maar denk dat het nog te vroeg is om conclusies te trekken uit de aangehaalde cijfers, omdat er nog te veel ruimte zit tussen alle aangehaalde studies. Het lijkt er steeds meer op dat de cijfers steeds vaker door voor- en tegenstanders in hun voordeel wordt uitgelegd, terwijl we juist nu meer behoefte hebben aan duidelijkheid.
Maar mijn gevoel zegt me dat de trend niet gunstig is. Of dat nu komt omdat we te laat zijn geweest met omschakelen naar andere manieren van content aanbieden of dat we hier spreken van een breder maatschappelijk verschijnsel waar we weinig aan kunnen doen, is niet duidelijk. Maar het is een ontwikkeling om scherp in de gaten te houden, omdat het mijns inziens nog geenszins zeker is of concepten als streaming en vrij kopieerbare e-boeken met watermerk toekomst hebben.
Is Amazon de redding van het e-boek?
De laatste jaren wordt het “streaming-model” vaak geopperd als het model om boeken te gaan verkopen in de toekomst. Even voor de duidelijkheid: bij een streaming-dienst kan de consument tegen een bepaald bedrag per maand een bepaald aantal exemplaren van een product afnemen, die volledig eigendom blijven van de aanbieder. Als consument koop je dus het recht op gebruik, niet op eigendom. Nadeel: als je abonnement afloopt, ben je alles dus kwijt.
De kop die in dit verband recent mijn aandacht trok was het bericht dat Spotify ondanks een verdubbeling in omzet toch weer meer verlies heeft gemaakt. Dit wijst op een structureel probleem in het afrekenmodel van deze streaming-dienst. Het is blijkbaar nog niet mogelijk om wat de mensen bereid zijn te betalen in overeenstemming te brengen met wat er betaald moet worden aan de artiesten en de platenmaatschappijen, gecombineerd met de enorme kosten die gemoeid zijn met het in de lucht houden van een dergelijke dienst. Lees de rest van dit artikel »
Lezen moet weer cool worden
Ik hoor de laatste weken weer veel tirades tegen het e-boek. Een boekhandelaar noemde het laatst ‘een paard van Troje’. Ik denk dat dit negatieve beeld van digitaal lezen vooral komt door onbegrip over hoe de boekencrisis van dit moment precies in elkaar zit.
E-boeken worden vaak gezien als disruptive innovation: een innovatie die de bestaande markt uiteindelijk volkomen overvleugelt en uiteen blaast, zoals de LP verdrongen is door de cd en de cd wordt verdrongen door de download. Aanname hierbij is dat het klassieke ‘boek’ hierdoor zal verdwijnen, met als gevolg de totale ineenstorting van ons culturele leven.
Het eerste misverstand is dat ons culturele leven afhankelijk is van de manier waarop inhoud wordt geproduceerd – alsof papier de enige vorm is die een uitwisseling van ideeën en cultuur toestaat. Als je kijkt naar de kunstwereld zie je dat de online wereld kunst uit het museum haalt en zichtbaar kan maken voor groepen die eerder niet aan kunst zouden zijn blootgesteld.
Het tweede misverstand is dat het e-boek op zichzelf een disruptive innovation is. Het e-boek is echter slechts een vorm, een manier om de inhoud te representeren en kan op zichzelf geen bedreiging vormen.
Het is een combinatie van twee factoren die het e-boek disruptief maken: een algemene verschuiving van het aankoopmoment van de winkelvloer naar online verkoop en de penetratie van e-boeken – op de rug van tablets, telefoons en e-readers – bij de lezer. Lees de rest van dit artikel »
Het Polare Probleem
Geplaatst door Jürgen Snoeren in analyse, boekhandel, crisis, Discussie, markt op juni 22, 2013
Onlangs liet ProCures directeur Paul Dumas tijdens een inspiratiemiddag voor mensen uit het boekenvak zien hoe hij van plan is van boekhandelsketen Selexyz een succes te maken.
Het antwoord leek verdacht simpel: winkels op A-locaties, meer boeken in de winkel, de consument effectiever bedienen, beter samenwerken met uitgevers, versimpelen van de veel te ingewikkelde contracten, werken met prestatieafspraken.
Dat klinkt natuurlijk allemaal prachtig en hoopvol. Maar de nadruk lag tijdens Dumas’ presentatie vooral op de tandwielen van het boekenproces: marges en marketing en betalingstermijnen. Voor de consument was weinig aandacht. Lees de rest van dit artikel »
Innovatie is meer dan alleen kosten besparen
Geplaatst door Jürgen Snoeren in analyse, crisis, digitaal, innovatie op juni 17, 2013
Tijdens het uitgeverscongres Mediafacts 2013 deed ook Richard Janssen een duit in het zakje. Uitgevers moeten wat hem betreft stevig innoveren om de komende jaren te overleven. Volgens Janssen zijn er in dat noodzakelijke proces drie fasen te ontwaren:
- kosten omlaag brengen
- klantfocus centraal stellen
- innoveren
Wat betreft het kosten omlaag brengen zegt Janssen dat er “pijnlijke reorganisaties” nodig zijn en dat men moet “snijden in het aantal mensen dat bij een uitgever werkt.” Dit is wel een beetje van dik hout zaagt men planken – maar niet verwonderlijk gezien zijn werk als onderzoeker aan de Nyenrode Business University. Dat er dringend gereorganiseerd moet worden, dat onderschrijf ik. Maar het kenmerkende van een tijdperk van snelle innovatie is juist dat er op veel gebieden mensen bij moeten en dat in eerste instantie de kosten daardoor zullen stijgen.
Zeker gezien zijn tweede punt, de klantfocus. In het boekenvak zijn we niet goed in technologie en niet zo goed in het contact met de klant. Dit zijn nieuwe gebieden die we nog goed moeten leren kennen. We hebben de afgelopen jaren gezien wat er gebeurt als er alleen maar gesneden wordt met het oog op de bottom line: uitgeverijen reorganiseren zich zo in een vicieuze cirkel steeds verder de crisis in, omdat (dure) kennis en ervaring verdwijnt en geen nieuwe kennis in huis wordt gehaald.
Janssen heeft gelijk als hij zegt: “Uitgevers moeten ook weer terug naar de basis en hun eigen unieke strategie uitwerken om te bepalen welke behoeften zij willen en kunnen voorzien.”
En dat kan voor sommige bedrijven betekenen dat ze wellicht beter bepaalde activiteiten kunnen afstoten door taken slim te outsourcen. Voor andere bedrijven is het wellicht beter om juist meer zelf te gaan doen. Je kunt dit pas zeggen als je nauwkeurig het bedrijf waar het om gaat onder de loep neemt – bij algemene, theoretische uitspraken zoals Jannsen die doet is echt niemand gebaat.
Geen wonder ook dat wat betreft de eerder door mij aangehaalde Peter de Mönnik, CEO van Reed Elsevier, de ideeën van Janssen slecht ondernemerschap zijn: “Je hebt dan misschien een strakke kleine onderneming, maar je helpt wel een bestaand bedrijf naar de kloten”.
Hopelijk reageert Janssen hier weer op – dit soort fundamentele discussies (laten we hopen dat het ontaardt in een heuse polemiek) zijn er te weinig in het boekenvak.
Innoveren is verstandig risico nemen
In een aardig interview met Reed Business CEO Peter de Mönnink zegt hij een paar interessante zaken als het gaat om innoveren binnen het boekenvak. Op de eerste plaats was ik geïntrigeerd door de uitspraak dat “Het probleem is niet dat het oude verdienmodel niet meer werkt. Sterker, ons grootste probleem is dat geen van de oude businessmodellen is overleden.”. In de discussie over de rol van digitaal in het boekenvak is het al jaren zo dat er wordt gesproken in of-of termen – wat betekent dat men er vaak van uitgaat dat digitaal het einde betekent van het papieren boek. Onze versie van als je niet voor ons bent, ben je tegen ons.
De Mönnik geeft hier de kern van uitgeven in het digitale tijdperk goed weer: er komen alleen maar nieuwe vormen van uitgeven bij, terwijl de oude gewoon blijven voortbestaan. Dat betekent concreet dat als je als uitgever wilt innoveren je het digitaal uitgeven zult moeten integreren in wat je al doet. Het kenmerk van de digitale markt is dat het een versplinterde markt is: er zijn veel formats, veel doelgroepen en de consument heeft veel om uit te kiezen. Dat betekent dat in tegenstelling tot wat wij als uitgevers al honderden jaren gewend zijn, er in het digitale tijdperk waarschijnlijk niet zoiets is als “het digitale business model”. Dat betekent, in de woorden van De Mönnik:
“Je moet een heleboel dingen heel goed doen en het is de vraag welke van al je businessmodellen de smaakmaker zal worden.”
Ook hier heeft De Mönnik gelijk. Er moet echter wel bij worden gezegd dat hij hier spreekt als hoofd van een van de grootste uitgevers ter wereld, met een breed scala aan producten en sterke merken die het eenvoudig maken om te experimenteren, zeker als jet het kapitaal van Reed Business achter je hebt staan.
Schaalgrootte wordt daarom ook, zo is mijn verwachting, de grote bepalende factor in het uitgeeflandschap van de komende jaren: je bent groot genoeg om de storm te kunnen uitzitten door voorzichtig te innoveren met wat je al hebt, of je bent klein genoeg om onder de radar te kunnen blijven uitgeven, mits je goed op de markt gericht bent en dus efficiënt kunt werken (vrij vertaald: meer aandacht voor elk boek, zodat je minder missers hebt). Want het algemene boekenvak – waar ook Link deel van uitmaakt – is een extreem voorbeeld van een hit-and-miss market. De vaak-geciteerde formule 80-20 – je verdient je geld met 20% van de boeken, terwijl 80% geen geld oplevert) is onhoudbaar in de huidige markt, juist door de onvoorspelbaarheid van de nieuwe, digitale markt.
Want een ander kenmerk van de digitale markt – behalve de eerder genoemde gefragmenteerdheid – is dat het duur is. Digitaal uitgeven betekent investeren in technologie, in kennis, in apps, in websites, in consumentenonderzoek. En omdat deze markt zo onvoorspelbaar is, bestaat altijd het risico dat wat vandaag werkt, morgen ineens niet meer werkt. Dit vereist een hele andere kijk op hoe een uitgever moet investeren en hoe de financiële huishouding eruit moet zien. En de vraag die daarmee van groot belang wordt van elke uitgever die geen groot concern achter zich heeft staan wordt dan: kan ik dit nog wel zelf doen? Moet ik dit nog wel zelf doen?
Wat we zullen gaan zien de komende jaren is een verdere scheiding tussen klein en groot, waarbij het risico is dat de kleintjes uit de markt gedrukt gaan worden omdat de hele distributieketen onder zware druk gaat en dus aan de boekhandelskant steeds vaker voor zekerheid zal worden gekozen. De kleintjes zullen daarom slimmer moeten zijn in het vinden van de juiste partners en beter moeten kijken naar hun eigen positie in de markt. Want een 80-20 hit-and-miss verhouding is niet langer haalbaar in de huidige markt. Weer in de woorden van De Mönnik:
“Je moet de risico’s goed inschatten. Het is verstandig om dicht bij je kernactiviteiten te blijven, want hoe verder je van je core business gaat, hoe hoger je risicoprofiel wordt. Het is in deze tijd onmogelijk om vijf jaar vooruit te kijken, dus ik geloof niet in het experimenteren in de hoop dat je er iets van leert waar je later mee kunt verdienen. Hoop is geen strategie.”
Weten wat je doet en waarom wordt daarmee de belangrijkste waarde voor een succesvolle uitgeverij. En dat betekent kennis. We moeten in het boekenvak inzien dat we meer kennis nodig hebben: meer kennis van de consument, meer kennis van technologie, meer kennis van digitale business modellen en hoe die in je bedrijf te integreren.
Het boekenvak in crisis – een korte analyse
Hoewel ik naar een van de grootste uitgeverijen ter wereld vertrek, eentje met een omzet van 1,5 miljard euro, zeggen velen tegen me: wat jammer dat je het boekenvak gaat verlaten. Is onze wereld dan echt zo klein geworden dat “het boekenvak” staat voor de algemene uitgeverij en niets meer? Misschien ligt daar wel een van de oorzaken van de problemen waarin “het boekenvak” zich nu bevindt. vanaf nu moeten we maar afspreken dat we het over “het uitgeefvak” gaan spreken.
Het probleem is te complex om in een korte post geheel te analyseren en op te lossen, maar ik vond het de moeite waard mijn gedachten eens de vrije loop te laten. In de toekomst, als ik alleen nog van buiten naar het vak kijk, heb ik wellicht voldoende afstand voor een afgewogen analytisch en synergetisch oordeel…
Het boekenvak heeft altijd al op grote voet geleefd, in het vertrouwen dat het met de boekenmarkt altijd wel goed zal komen. 2009 was het eerste jaar sinds mensenheugenis dat de boekenmarkt zakte en het werd dan ook beschouwd als een uitzondering, terwijl aan de sterk afgenomen groei in de jaren daarvoor al was af te lezen dat het vak op een recessie afstevende. Als we daar ook de ontwikkelingen buiten de boekenmarkt zelf bij betrekken, dan is het achteraf gezien zo helder als glas dat we in een zware meerjarige crisis terecht zouden komen.
Ontlezing, de daling van de retailmarkt, de verschuivingen van winkelvloer naar website, de koopkrachtdaling en het afnemende consumentenvertrouwen, de verregaande digitalisering van de vrijetijdsindustrie (film, muziek), dat alles was al een hele tijd gaande. Toch ging de discussie de afgelopen jaren niet over de toekomst van het boekenvak, maar over de toekomst van het boek en het gevaar van het e-boek, terwijl het e-boek slechts een symptoom was van wat er aan de hand was en niet de veroorzaker ervan.
Je zou dus kunnen concluderen dat we onze ogen niet helemaal open hebben gehad, of dat we er niet de juiste conclusies hebben getrokken. Wat ik nu nog steeds regelmatig tegenkom is de zinsnede “het is wel duidelijk dat er dringend iets moet gebeuren”. Wat er had moeten staan is: “het is wel duidelijk dat er allang wat gebeurd had moeten zijn”.
We zijn niet gewend aan tegenwind. Het feit dat er zo veel uitgeverijen zijn die de eerste wet van het ondernemen, Gij Zult Altijd Uw Risico Dekken (in dit geval: Uw Voorraad Verzekeren), niet kenden of zijn vergeten vind ik zorgwekkend. Het afdekken van de risico’s is iets wat geen enkel bedrijf kan en mag verwaarlozen. Het is simpelweg, en dat klinkt hard maar het is waar, slechte bedrijfsvoering, zeker als je bedenkt dat sinds 2008 al bekend was dat de kredietverzekeraars Libridis te riskant vonden om de voorraden nog langer te verzekeren (Bron: Boekblad). Toch werken er genoeg slimme mensen in het boekenvak. Hoe kan dat dan toch gebeuren, vier jaar nadat de eerste ernstige signalen over Libridis naar buiten kwamen?
We hebben dat over onszelf afgeroepen. We zijn in slaap gesust en hebben aangenomen dat alles wel goed zal komen – anders kan ik het niet verklaren. We zijn gewend om naar onze brancheorganisaties te kijken voor richtlijnen en oplossingen, terwijl het nut van dergelijke organisaties gewoonlijk ligt in de politieke lobby en niet op het gebied van de bedrijfsvoering. Te veel van onze aandacht is uitgegaan naar het zoeken naar een consensus tussen marktpartijen die van oudsher met elkaar aan tafel zitten, maar wiens belangen al lang niet meer parallel lopen, zoals de meest recente ontwikkelingen rondom digitaal lenen en het digitale platform hebben aangetoond.
Kortyom, we moeten weer voor onszelf gaan leren denken.
Digitaal uitgeven is in dat opzicht een goede indicatie van wat komen gaat, omdat het dwars staat op al onze conventies. Het is, om een voorbeeld te noemen, niet evident dat de traditionele boekhandel de ideale partner is om e-boeken te verkopen, of dat lenen per se alleen maar via de bibliotheek moet. Voor digitale producten bestaat geen vaste boekenprijs – er zijn dus ook geen regels die bewaakt hoeven te worden. En toch zijn we de afgelopen jaren krampachtig bezig geweest te proberen hier regels voor te vinden waar iedereen mee kon leven. Het heeft er in elk geval voor gezorgd dat de digitalisering veel slechte pers heeft gekregen, wat een verdere domper op de toch al langzame innovatie binnen het vak heeft gezet.
Zowel uitgeverij als boekhandel moeten weer als ondernemers gaan denken en moeten zich gaan realiseren dat we niet altijd alles “met elkaar” kunnen doen. In een crisis als deze vecht iedereen om te overleven en zijn we het aan onze auteurs en werknemers verplicht om alles te doen om overeind te blijven. Elke uitgeverij moet dus zijn eigen risico kunnen bepalen, of dat nu op het gebied van distributiekosten, marges of digitaal lenen betreft.
Velen van ons vinden dat agressief zakendoen niet bij het boekenvak hoort en dat we er in goed onderling overleg moeten blijven uitkomen, maar zij die niet vrolijk borrelend met het schip ten onder willen gaan moeten zich realiseren dat de Gouden Eeuw nu definitief voorbij is. Let wel, ik pleit niet voor onbeschofte toestanden. Ik pleit wel voor een zakelijker aanpak, waarbij er nog steeds ruimte is voor uitgeverij en boekhandel om elkaar te steunen, omdat beide partijen daar zakelijk voordeel uit halen.
Maar we moeten ook in staat zijn van mening te verschillen en accepteren dat we onze eigen weg moeten gaan. We moeten de discussie kunnen voeren zonder dat iedereen met een afwijkende mening wordt beschuldigd van ontrouw aan “het vak”. Het is voor iedereen een zware tijd en de houding “you’re either for us or against is” werkte al niet voor de VS, zoals het ons ook uiteindelijk nergens zal brengen behalve terug in de loopgraven van de inertie.
Wat moet een uitgeverij dan doen? In de eerste plaats, gewoon waar het altijd al goed in is geweest: het vinden van goede boeken, deze beter maken en ze aan het juiste publiek verkopen. Maar inmiddels komt daar een hoop meer bij kijken, omdat het uitgeeflandschap definitief is veranderd. Om te kunnen overleven moet een uitgeverij met iedereen kunnen werken die graag boeken wil verkopen, niet alleen de klassieke boekhandel. Het moet ook de lezers kunnen bereiken en met hen in gesprek gaan. Het moet boeken in alle vormen kunnen bieden op alle platforms, want als we ons op dit moment iets niet kunnen veroorloven is het omzet missen. Er moeten nieuwe producten verzonnen worden voor al die kanalen, nieuwe prijsstellingen, nieuwe marges onderhandeld…
Hiervoor is een hoop kennis voor nodig die we nu niet in huis hebben. Daar is ook een hoop moed voor nodig, de vrijheid om te kunnen experimenteren, de flexibiliteit om je aan te kunnen passen aan snel veranderende omstandigheden. Kortom, minder regels en overleg, meer ondernemingszin en innovatie.
We lopen het gevaar dat we ons in deze crisistijd terugtrekken achter onze oude muren, omdat we dan tenminste weten wat we kunnen verwachten. Voor mij staat dat gelijk aan op het dak klimmen en naar het langzaam stijgende water kijken, terwijl de fundamenten onder water langzaam worden weggespoeld. Als het water uiteindelijk is weggetrokken zal blijken dat het huis bij nader inzien niet meer te redden is omdat de basis onherstelbaar is beschadigd.
Voor de boekhandel is het niet veel anders. Een heldere blik op de kosten is noodzakelijk. Welke locatie is het meeste geschikt en hoe vervul je de buurtfunctie die zorgt dat je genoeg loyale klanten trekt om te kunnen overleven? Welke boeken moet je daarvoor in huis hebben? Welke acties kan je ondernemen om ze keer op keer naar je winkel te trekken? Wie is de beste digitale partner of kun je dat beter zelf doen? Moet ik me bij een keten aansluiten of juist niet? En elke uitgever die weet waar de klepel hangt zal deze boekhandelaar hier graag bij willen helpen. Vooral voor de boekhandel zal gelden dat elke zaak anders is en niet zonder schadelijke compromissen te vangen zal zijn in een algemeen model.
Het faillissement van Selexyz en Libridis heeft me in elk geval aan het denken gezet over de fundamenten waarop het algemene boekenvak is gebaseerd. De teloorgang van deze instituten toont aan dat het tijdperk van de alsmaar groeiende retailorganisaties waarbij overkoepelende managementstructuren zijn opgetuigd om boekhandels te voorzien van boeken en informatie wel voorbij is. Los van de vraag of hier sprake is geweest van mismanagement is het duidelijk dat de kosten om een dergelijke organisatie omhoog te houden simpelweg te hoog worden.
Als het boeken DNA systeem dat Libridis gebruikte zo handig was zoals een aantal boekhandelaren hebben getuigd, dan was het blijkbaar niet handig genoeg om het bedrijf en de aangesloten boekhandels een competitief voordeel te geven. En ook voor Selexyz gold dat de winkels op zichzelf niet slecht draaiden, maar dat het hoofdkantoor het geheel naar beneden sleurde door veel te hoge kosten en een investeringsbeleid dat uitging van ongelimiteerde groei. In deze tijd moet elk bedrijf zelf de beste voorwaarden voor succes kunnen verwezenlijken en dat kan dus niet van boven bepaald worden.
Het is een symptoom van een diepgaand probleem. In een dalende markt waarbij marges steeds verder onder druk komen te staan zijn de distributiekosten het eerste waar aan gesleuteld wordt – dat is zo in elke industrie. Zodra de toegevoegde waarde van een tussenhandel de extra kosten niet meer kan legitimeren, moeten de relaties tussen de partijen worden herzien en in de kosten worden gesneden en de bedrijfsvoering worden aangepast. En als dat niet kan, zullen deze kosten als een molensteen om de nek van de organisatie blijven hangen tot iedereen tenslotte onder de golven wordt meegesleurd.
Wellicht heeft Libris hiervoor het juiste recept gevonden, door een eigen digitale partner te zoeken, zoals Waterstones nu in zee is gegaan met Amazon. Het bedrijf lijkt er zeker niet minder door geworden en heeft zichzelf in elk geval verrijkt met een nieuw kanaal en heel veel nieuwe kennis. De toekomst zal het uitwijzen.
Wat de conclusie moet zijn is dat het boekenvak niet meer kan vertrouwen op de structuren van vroeger. Waar we altijd voetstoots zijn uitgegaan van een model waarbij we konden rekenen op gematigde groei elk jaar en waar we onze investering- en distributiemodellen op hebben aangepast, daar moeten we nu overstappen naar een nieuwe business model waarbij rekening gehouden wordt met een veranderlijke markt die dan weer daalt, dan weer stijgt. Zodra de huidige crisis is uitgewoed blijven dan de bedrijven over die zich daar het beste hebben kunnen aanpassen.
We hebben in het CB in elk een distributiepartner die een unieke positie inneemt en zeker niet te duur is (vergeleken met het buitenland). Nu het digitaal platform langzamerhand is veranderd van een soort gezamenlijk project naar een reeks aanvullende diensten die door CB kan worden beheerd, kunnen uitgeverij en boekhandel hun eigen wensen gemakkelijker gefaciliteerd krijgen.
Het enige dat hiervoor nodig is, is het verzelfstandigen van het Centraal Boekhuis. Want ook het proces van distributie en technische ondersteuning kan pas echt flexibel en marktgericht zijn als de driehoek boekhandel, uitgeverij en CB ook daadwerkelijk een marktgedreven verhouding wordt.
Dit zeg ik vooral omdat de snelheid waarmee we kunnen innoveren afhankelijk is van het tempo waarop nieuwe diensten kunnen worden ontwikkeld en geïmplementeerd en zodra deze discussie nog onderworpen is aan de oude consensusregels (namelijk, “we” moeten het er allemaal mee eens zijn voor het wordt uitgevoerd) ligt het tempo veel te laag.
We staan als vak op een keerpunt. We zijn simultaan getroffen door twee crises, die van de digitalisering en die van een bredere maatschappelijk-economische crisis. Daar komen we alleen uit door ons aan te passen aan de nieuwe omstandigheden en die vragen om snelheid en flexibiliteit van bedrijfsvoering en dat kan alleen als elk bedrijf – elke boekhandel en uitgeverij – zelf maximaal gebruik kan maken van de mogelijkheden die de markt biedt. Uiteindelijk zal het vak als geheel daar sterker van worden, omdat de individuele partijen sterker zullen worden.
Maar waar we vooral behoefte aan hebben zijn nieuwe ideeën. Een frisse wind. Nieuwe mensen dus, uit andere vakgebieden, vooral aan de top, die ons een nieuwe richting uit kunnen sturen.
The culture of writing 